Σύμβουλος ψυχικής υγείας - ψυχοθεραπεύτρια
Θεραπεύτρια οικογένειας - Ζεύγους
Απόφοιτος Γαλλικού Πανεπιστημίου των Παρισίων
Universite Raris vIII Vincennes, Paris France
Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Αθηνών (κολέγιο ανθρ. επιστ. σχολή ψυχολογίας)
Εμπειρογνώμων ψυχολόγος (30 χρόνια εμπειρίας).
Έμπειρη αξιολόγηση και αντιμετώπιση περιστατικών με παιδιά, εφήβους και ενήλικες με εμπειρίες σε μεγάλη κλίμακα ιστορικών και επιπέδων.
Απέκτησε αξιόλογες γνώσεις και εμπειρίες από Ελλάδα και εξωτερικό.
Κάτοχος πτυχίων και μεταπτυχιακών.
Τιμωρία στο παιδί ΝΑΙ ή ΟΧΙ; Και ΓΙΑΤΙ;
Το θέμα της τιμωρίας όσον αφορά το παιδί έχει δημιουργήσει τόσο συναισθηματισμό, σύγχυση και παρανόηση όσο κανένας άλλος τομέας της ψυχολογίας. Τα υπουργεία παιδείας σχεδόν όλων των χωρών την έχουν εξορίσει από τα σχολεία σαν κάτι το ανήθικο και σαν στίγμα του πολιτισμού μας. Αλλά τι είναι τιμωρία; Είναι ανεξάντλητες οι επινοήσεις των ανθρώπων για να βρουν τρόπους και μέσα να επιβάλουν τιμωρία, όπως για παράδειγμα τιμωρία μπορεί να είναι ένα δυνατό «μή» στο παιδί που πρόκειται να κάνει κάτι που δεν μας αρέσει, κριτικά σχόλια για τη συμπεριφορά του όπως «ήταν αταξία αυτό που έκανες» ή «συμπεριφέρεσαι σαν ζώο» ή ακόμη η απομόνωση του παιδιού από την παρουσία των μεγάλων, είτε η στέρηση κάποιου αγαπημένου αντικειμένου, παιχνιδιού, ζώου, τηλεόρασης κλπ. Επίσης και η μείωση του καθημερινού ή βδομαδιάτικου χρηματικού επιδόματος ή ακόμη σοβαρότερη μορφή τιμωρίας μπορεί να θεωρηθεί η σωματική επιβολή πόνου με οποιονδήποτε τρόπο. Μετά από πειραματικές έρευνες των ψυχολόγων είναι γεγονός ότι ένας μεγάλος αριθμός γονέων χρησιμοποιεί σωματική ή άλλη έντονη τιμωρία και μάλιστα ο τρόπος που την χρησιμοποιεί είναι ανώφελος και αποτυχημένος. Η τιμωρία δημιουργεί άγχος και φόβο. Τα δύο αυτά δυσάρεστα συναισθήματα μπορεί να γενικευθούν στο παιδί τόσο πολύ που να διακατέχεται απ’ αυτά σε τέτοιο βαθμό ώστε να επηρεάζουν την ανάπτυξη και την απόδοσή του σε άλλους τομείς. Με λίγα λόγια η τιμωρία μπορεί να κάνει το παιδί δύσκολο στην προσαρμογή του (απροσάρμοστο) με τη δημιουργία ενός γενικευμένου άγχους και φόβου. Έχει αποδειχτεί ότι τα παιδιά αποφεύγουν την τιμωρία και τον τιμωρό. Αν όμως δεν μπορούν να αποφύγουν τον τιμωρό χρησιμοποιούν δόλο, απάτη και ψέματα για να αποφύγουν την τιμωρία. Χρησιμοποιώντας λοιπόν τιμωρία είναι σαν να διδάσκουμε στα παιδιά αυτά τα πράγματα, ουσιαστικά τίποτε το θετικό δεν τους διδάσκουμε, το πολύ-πολύ να καταστείλουμε κάποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά όλα τα άλλα επακόλουθα είναι αρνητικά. Η φράση των γονέων «πόσες φορές ακόμη να σε δείρω παλιόπαιδο για να μάθεις» το αποδεικνύει. Με την τιμωρία το παιδί δεν μαθαίνει να συμπεριφέρεται σωστά αλλά αποκτάει στάσεις εχθρότητας προς τους γονείς και δηλητηριάζεται η ψυχή του. Καταλήγουμε λοιπόν ότι η τιμωρία είναι κάτι το δυσάρεστο και αποστροφικό. Γι’ αυτό λέμε στους γονείς να μην τη χρησιμοποιούν γιατί δημιουργεί αγιάτρευτα ψυχικά τραύματα στο παιδί και σε τελευταία ανάλυση δεν έχει καμία αποτελεσματικότητα. Άλλοι πιστεύουν στο ρητό «το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο» με μόνη την προϋπόθεση ότι δεν θα σπάσει κανένα κόκκαλο του παιδιού. Η τιμωρία είναι άχρηστη όχι γιατί δεν είναι αποτελεσματική αλλά γιατί υπάρχουν τόσα άλλα μέσα με τα οποία μπορούμε να αλλάξουμε μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά των παιδιών. Πριν γίνει χρήση της τιμωρίας οι γονείς πρέπει να λάβουν υπ’ όψη τους τους κινδύνους που διατρέχει το παιδί. Να αναρωτηθούν αν χρησιμοποίησαν όλες τις άλλες διαδικασίες χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Αν όντως τα πιθανά θετικά αποτελέσματα της τιμωρίας υπερνικούν τις αρνητικές παρενέργειες που συνήθως την συνοδεύουν. Δεν πρέπει να επιβάλλουμε σωματική ή άλλη έντονη τιμωρία διότι η τιμωρία δεν αποσβήνει μία λανθασμένη συμπεριφορά απλώς την καταστέλλει για μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα και για να το πετύχει αυτό πρέπει να είναι αρκετά έντονη. Μία συμπεριφορά που δεν θα αποσβεστεί αλλά μόνο κατασταλεί θα επανεμφανιστεί. Σκοπός μας πρέπει να είναι η απόσβεση μιας προβληματικής συμπεριφοράς για να μην ξαναπαρουσιαστεί. Όταν ένα παιδί τιμωρείται είναι δυνατόν να δημιουργήσει συναισθήματα μίσους εναντίον εκείνου που το τιμωρεί και έτσι θα προσπαθήσει να ανταποδώσει την τιμωρία. Ξέρουμε ότι τα παιδιά μιμούνται ότι βλέπουν και πιθανόν να χρησιμοποιήσουν σωματική τιμωρία εναντίον άλλων π.χ. στα αδέλφια τους ή σε άλλα παιδιά. Ουσιαστικά με την τιμωρία διδάσκουμε τα παιδιά να γίνουν επιθετικά. Μπορεί σε μία οικογένεια αυτός ο τρόπος να γίνει το κύριο μέσο αλλαγής συμπεριφοράς και πολύ γρήγορα τα μέλη της οικογένειας να μη σκέπτονται τίποτα άλλο από το πώς θα ανταποδώσουν την τιμωρία ο ένας στον άλλο. Τα παιδιά που παρουσιάζουν μια ανάρμοστη συμπεριφορά δεν είναι συνεργάσιμα και ακολουθούν ένα πρότυπο αρνητικής συμπεριφοράς. Όταν τα παιδιά φέρονται αρνητικά είναι αποθαρρυμένα και πιστεύουν ότι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τους στόχους τους με θετικό και χρήσιμο τρόπο γι’ αυτό επιδιώκουν με αρνητικούς τρόπους να τραβήξουν την προσοχή των άλλων. Μια μέθοδος πειθαρχίας που καλλιεργεί την υπευθυνότητα στα παιδιά είναι οι φυσικές και λογικές συνέπειες. Οι φυσικές συνέπειες επιτρέπουν στα παιδιά να διδαχτούν από την φυσική τάξη των πραγμάτων π.χ. (αν δεν φάνε θα πεινάσουν, αν δεν ντυθούν θα κρυώσουν). Οι λογικές συνέπειες επιτρέπουν στα παιδιά να διδαχτούν από την πραγματικότητα του κοινωνικού περιβάλλοντος. Αναγνωρίζουν αμοιβαία δικαιώματα και αμοιβαίο σεβασμό και συνδέονται λογικά με την αρνητική τους συμπεριφορά. Όπως ξέρουμε τα παιδιά έχουν την πεποίθηση ότι ανήκουν στο περιβάλλον μόνο όταν τα προσέχουν. Γι’ αυτό προτιμούν να τραβήξουν την προσοχή των άλλων με αρνητικό τρόπο, παρά να νιώθουν ότι τα αγνοούν. Οι γονείς δεν θα πρέπει να δίνουν προσοχή στην αρνητική συμπεριφορά των παιδιών τους διότι έτσι την ενισχύουν, αλλά θα πρέπει να την αγνοούν για να ξεχαστεί σιγά-σιγά και τελικά να αποσβεστεί. Απεναντίας θα πρέπει να συγκεντρώνουν την προσοχή τους στα θετικά σημεία των παιδιών δηλαδή να ενισχύουν την θετική συμπεριφορά των ενθαρρύνοντας τα συνεχώς και μαθαίνοντάς τα να θεωρούν τα λάθη σαν ευκαιρίες για μάθηση και προτείνοντάς τους την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων. Ας μην ξεχνούν οι γονείς ότι μπορούν να επηρεάσουν και να αλλάξουν μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά των παιδιών τους αλλάζοντας τις προσδοκίες που έχουν γι’ αυτά διότι οι προσδοκίες είναι από τις πιο ισχυρές δυνάμεις στις σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Είναι εξίσου σημαντικό να αντιμετωπίζουμε τα παιδιά με τέτοιο τρόπο που να εκφράζει ότι τα παραδεχόμαστε τα σεβόμαστε με εμπιστοσύνη και κατανόηση. Με τον «αμοιβαίο σεβασμό’ γονείς και παιδιά μπορούν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους τίμια και χωρίς τον φόβο της απόρριψης. Είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να δίνουν το μήνυμα της αγάπης στα παιδιά για να νιώθουν ασφάλεια. Η οικογενειακή ατμόσφαιρα δίνει στα παιδιά ένα πρότυπο ένα «σχέδιο ζωής».
Ευδοκία Δόλγυρα
Σύμβουλος Ψυχολόγος-Οικογ. Σύμβουλος
Ψυχοθεραπεύτρια-Θεραπεύτρια ζεύγους, οικογένειας
